Osmanlı Devleti’nde İlk Ciddi Yenileşme Hareketleri Hangi Dönem Oldu?
Hadi bir saniye durup düşünelim: 15. yüzyılda bir Osmanlı padişahı olduğunuzu hayal edin. Gözünüzde canlanıyor mu? Sarayda yedi çeşit yemek, etrafınızdaki adamlardan gelen iltifatlar ve tabii ki elinizdeki koca padişah tacı. Ama bir gün, “Ya bu iş böyle gitmez, biraz dışarıya bakalım, neler oluyor?” diyorsunuz. Biraz yenilik, bir değişiklik fena olmaz diye düşünüyorsunuz. Fakat o dönemin Osmanlı’sında, dışarıdaki dünyayı keşfetmek, şu anki gibi “Hadi bir Google’a bakalım” değil, ciddi bir maceraya atılmak demekti. İşte tam da burada, Osmanlı Devleti’nde ilk ciddi yenileşme hareketleri başlıyor. Hangi dönem mi? Tabii ki Tanzimat Dönemi! Ama önce bir durun, bu yenileşme ne demek, biz onu konuşalım.
Yenileşme Ne Demek? Hani “Farklı Bir Şey” Olsa?
Şimdi bir durup düşünelim. Yenileşme deyince ne geliyor aklınıza? Benim aklıma hemen, 17. yüzyılda Avrupa’dan gelen “gelişmiş” teknolojiyle donatılmış, entelektüel bir padişah figürü geliyor. Ama tabii ki işler biraz daha farklı. Osmanlı, 18. yüzyılda, eski ihtişamına kavuşma ve aslında Batı ile rekabet edebilme için çeşitli yeniliklere yönelmeye başlıyor. Bunu yaparken de “Yavaş ol, bu kadar hızlı değişmek ne demek?” gibi diyenler tabii ki oluyor. Ama yeni bir şeyler yapmak zorunda kalıyorlar çünkü bir şekilde Batı’dan gelen o teknolojik zenginlikler, Osmanlı’nın yavaşça geride kalmasına sebep oluyor.
Tanzimat Dönemi: Hadi Biraz Ciddi Olalım
Gelin, işte tam bu noktada Tanzimat Dönemi başlıyor. Padişah II. Mahmud’un vefatından sonra, bir şekilde devletin daha modern ve daha organize bir yapıya kavuşması gerektiği anlaşılmaya başlanıyor. Düşünsenize: Artık Fransızlar ve İngilizler, sanayi devrimi yapmış, biz hala minyatür sanatlarıyla uğraşıyoruz! Osmanlı Devleti, dış dünyadan gelen akımları görmek zorunda kalmış, içe dönüklük modasından sıyrılmak istemiş. Bu dönemde yapılan ilk ciddi yenileşme hareketlerinden biri, eğitim alanındaki devrimdi. 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı ile birlikte, “yeni” bir sistem kurulmaya başlıyor.
Açıklama: Tanzimat Fermanı, halkın haklarını daha fazla koruma, vergi sistemini düzenleme, adalet sistemini iyileştirme gibi önemli yenilikleri içeriyordu. Ama tabii ki, bu yenileşmenin getirdiği yenilikler, her zaman çok hızlı bir şekilde kabul edilmedi.
Bir de tabii, bu yenileşme hareketlerinin başında gelen Tanzimatçılar var. Ah, Tanzimatçılar… Onlar adeta, 21. yüzyılda dijital dünyada “hadi gelin gelin, sosyal medyada nasıl daha fazla etkileşim alırız?” diyen influencer’lar gibi bir şeydi. Yani, eski düzenin artık yeterli olmadığına inandılar ve Batı’dan gelen rüzgarla, yenilik peşine düştüler. Sadece biraz fazla aceleciydiler, kabul. Ama kimse mükemmel değil, değil mi?
İlk Ciddi Yenileşme Hareketlerinin Ardında Kimler Var?
Peki, kim vardı bu yenileşmelerin arkasında? II. Mahmud’dan sonra, tıpkı modern zamanlardaki startup kurucuları gibi, yeni düşüncelerle ortaya çıkan Tanzimatçılar vardı. En bilinen isimlerden biri, dönemin Sadrazamı ve Tanzimat Fermanı’nı ilan eden Mustafa Reşid Paşa. Bu adam, devrim yapmaya kararlıydı. Bir gün şöyle demiş olabilir: “Hadi bakalım, yenilik zamanı!” Ama gerçek şu ki, o ve diğer Tanzimatçılar, Batı’nın modernleşme modelini Osmanlı’ya uyarlamaya çalışırken, karşılarında çok ciddi bir direniş buldular. Düşünsenize, eski kafalılar, “Yenilik falan, siz ne yapıyorsunuz?” diye buna karşı çıkıyorlardı. Bugün de sosyal medyada “Yeni trendleri denemek ne kadar mantıklı?” diyenler var ya, işte o tür bir şey!
Sonuç Olarak: “Bazen Değişim, Gerekli Olur”
Osmanlı Devleti’nde ilk ciddi yenileşme hareketleri hangi dönem mi oldu? Cevap gayet net: Tanzimat dönemi! Hadi, biz de biraz günümüze dönelim. Bu yenileşme süreci, aslında her dönemde bir şekilde kendini hissettiriyor. Ne kadar değişimden bahsedilse de, bazen eskiyi bırakmak o kadar zor oluyor ki. O yüzden bazen değişim gerekiyordur. Ama acele etmeyin. Zaten her zaman biraz zaman alır, bu işler.
Peki ya siz? Yenileşme diyecek olsanız, hangi alanlarda değişim yapmak istersiniz? Belki teknoloji, belki eğitim, belki de toplumsal yapımız… Kim bilir? Haydi, gelin, biraz da bizdeki yenileşme hareketini düşünelim. “Yavaş, acele etmeyelim” mi dersiniz, yoksa “Bize yenilik lazım!” mı diyorsunuz? Sonuçta, yenileşmek, sadece saraylarda değil, bazen kafamızda başlar.